تشخیص اختلال تیک و رویکردهای درمانی
اختلال تیک، به حرکات و انقباضات غیر ارادی اطلاق می‌شود که ممکن است در بخش‌های مختلف بدن، مانند پلک بالای چشم، ظاهر شوند. این حرکات می‌توانند در هر جای بدن رخ دهند، از جمله تکان دادن گردن یا بالا انداختن شانه‌ها، یا حتی باعث تولید صداهای خاص شوند. عموماً این اختلال به صورت جدی مورد نظر قرار نمی‌گیرد و با گذر زمان به طور طبیعی بهبود می‌یابد. درمان خاصی برای آن وجود ندارد، اما پزشک ممکن است داروهایی را به منظور کاهش شدت علائم تجویز کند.
اختلال تیک چیست؟
اختلال تیک به حرکات سریع، تکراری و غیر ارادی ماهیچه‌های بدن اطلاق می‌شود. این حرکات ممکن است در هر سنی رخ دهند، اما معمولاً در کودکان بیشتر مشاهده می‌شوند و می‌تواند از سن پنج سالگی آغاز شود. برخی افراد هم با تیک‌های صوتی روبرو هستند که می‌تواند به طور غیر قابل کنترلی مانند صاف کردن گلو، ظاهر شود.
مفهوم تیک
تیک به حرکات غیر ارادی عضلات بدن اشاره دارد که در بخش‌های مختلفی از بدن، از جمله صورت، دست، پا و هر نقطه دیگری ایجاد می‌شوند.
علائم تیک
علائم تیک شامل حرکات غیر ارادی ماهیچه‌ها و اندام‌های بدن هستند، مانند تکان دادن سر یا گردن، بالا انداختن ابرو، لرزش پلک چشم، چشمک زدن، اظهار شکلک‌های مختلف در صورت و چهره، صاف کردن گلو بدون کنترل، و تکانه‌های عضلات دست و پا.
عواملی که موجب بروز تیک می‌شوند
دلایل دقیق بروز این اختلال هنوز به طور کامل مشخص نیست. با این حال، به نظر می‌رسد که این مشکل به دلیل تغییراتی در مغز که حرکت را کنترل می‌کنند، ایجاد می‌شود. علاوه بر این، نقش ژنتیک نیز در بروز این اختلال مهم است. افرادی که اعضای خانواده‌شان به این مشکل دچار هستند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند. همچنین، عوامل زیر نیز می‌توانند در بروز تیک مؤثر باشند:
- بیش‌فعالی یا نقص توجه (ADHD)
- اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)
- مصرف مواد مخدر مانند کوکائین یا آمفتامین‌ها
- آسیب‌های سر
- سکته
- عمل‌های جراحی
- برخی انواع عفونت‌ها
- استفاده از ابزاری که فشار به دست اعمال می‌کند، که ممکن است نشان از تنش باشد.
فاکتورهایی همچون استرس و اضطراب نیز می‌توانند علائم تیک را شدت بخشند.
انواع اختلال تیک
تیک گذرا یا موقت:
این نوع از اختلال تیک بیشتر از یکسال طول نمی‌کشد و تقریباً ۱۰ درصد از کودکان در دوران ابتدایی مدرسه و پیش از سن ۱۸ سالگی تجربه می‌کنند. معمولاً طی یک ماه بهبود می‌یابند.
تیک مزمن:
این نوع اختلال تیک بیش از یکسال طول می‌کشد و تقریباً ۱ درصد از کودکان را در بر می‌گیرد. تشخیص زودهنگام و درمان می‌تواند کمک زیادی به بهبود وضعیت داشته باشد.
تیک حرکتی:
این نوع اختلال در حرکات و رفتار فرد مشخص می‌شود، از جمله پلک زدن، چروک کردن بینی و تکان دادن سر.
تیک صوتی:
در این نوع اختلال، فرد صداهای خاصی را تولید می‌کند، مانند زمزمه یا پاک کردن گلو.
تیک ساده:
در این نوع، فقط برخی از قسمت‌های بدن درگیر هستند، مانند پریدن پلک چشم.
تیک پیچیده:
در این نوع اختلال، چندین قسمت از بدن درگیر هستند و الگوی حرکات آنها مشخص است. به عنوان مثال، فرد ممکن است بازوی خود را تکان داده و سپس سر خود را بالا و پایین کند.
سندرم تورت (Tourette):
این نوع اختلال عصبی با مجموعه‌ای از تیک‌های صوتی و حرکتی همراه است که ممکن است بیش از یکسال طول بکشد و شدت آن متفاوت است.
روش‌های درمان اختلال تیک
در صورتی که تیک‌های شما خفیف بوده و به مشکلی برای شما تبدیل نشده باشد، نیازی به مراجعه به پزشک نیست. می‌توانید با کنترل عواملی مانند استرس و اضطراب، بهبود آنها را تجربه کنید. در برخی موارد، این تیک‌ها به همان سرعتی که ظاهر می‌شوند، از بین می‌روند. اما اگر تیک‌ها شما نیازمند درمان است، پزشکان معمولا از روش‌های زیر برای مداخله و درمان استفاده می‌کنند:
تغییر رفتار:
در این روش، پزشک برای بیمار این دستور را می‌دهد که به جای انجام تیک، از یک حرکت دیگر استفاده کند. به طور مثال، اگر تیک شما زمزمه کردن است، باید به جای آن یک حرکت دیگر انجام دهید. با پیگیری این روش، احتمالاً تیک بهبود خواهد یافت.
درمان شناختی-رفتاری (CBT):
در این روش، پزشک به بیمار مهارت‌هایی را آموزش می‌دهد که بتواند احساسات، افکار و رفتار خود را کنترل کند. با این کار، مشکلات مانند استرس و اضطراب که عامل اصلی تیک‌ها هستند، به طور موثری مدیریت می‌شوند.
پیشگیری از مواجهه و پاسخ (ERP):
در این روش، درمانگر تلاش می‌کند تا بیمار را به تدریج با فاکتورهای محرک مواجه کند و آنها را کنترل کند. هدف از این روش، پیشگیری از بروز تیک‌ها است.
درمان دارویی:
در مواردی که بیماری زمینه‌ای عامل بروز تیک‌ها باشد، از درمان دارویی استفاده می‌شود. با این حال، در شرایط عادی، داروها نمی‌توانند تیک‌ها را به طور کامل درمان کنند؛ بلکه فقط می‌توانند شدت آنها را کاهش دهند.
زمانی که باید به پزشک مراجعه کنید
در صورت مواجهه با شرایط زیر، برای درمان تیک به پزشک مراجعه کنید:
تجربه چندین نوع تیک حرکتی و صوتی.
تکرار مداوم و آزار‌دهنده تیک‌ها.
مشکلات در انجام امور روزمره.
مدت زمان طولانی‌تر از یکسال بودن علائم تیک.
عدم ارتباط علائم با مصرف داروی خاص.
روش‌های پیشگیری از تیک چیست؟
کنترل اضطراب و استرس:
با داشتن برنامه ورزشی منظم یا یادگیری تکنیک‌های تنفس عمیق می‌توانید اضطراب و استرس خود را کنترل کنید.
استراحت و خواب کافی:
استراحت و خواب به موجب کاهش و مدیریت استرس می‌تواند به شما کمک کند.
اجتناب از خجالت:
احتمالاً ترس از مواجهه با تیک در جمع، باعث افزایش استرس می‌شود. بنابراین، از بروز تیک خجالت نکشید تا در کنترل این عارضه مشکلی نداشته باشید.
مطالعه و آگاهی:
با مطالعه بیشتر در مورد اختلال تیک و روش‌های مدیریت آن، می‌توانید بهترین راه حل‌ها را برای خودتان پیدا کنید.
سخن آخر
اختلال تیک علت مشخصی ندارد و معمولاً مشکل جدی برای شخصیت شما نیست. در بیشتر موارد، علائم آن با گذشت زمان بهبود می‌یابند یا کاهش می‌یابند. اگر علائم تیک شما مداوم و مزاحم باشند، بهتر است با پزشک مشورت کنید.