اختلال شخصیت به یک نوع اختلال روانی اشاره دارد که الگوی فکر، عملکرد، و رفتار فرد را به شکل ناسالم تحت تاثیر قرار میدهد. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً دشواریهای زیادی در درک و ارتباط با موقعیتها و افراد دارند، که منجر به محدودیت و مشکلات جدی در زندگی اجتماعی، حرفهای، و تحصیلی آنها میشود. گاهی اوقات، فرد مبتلا به این اختلال ممکن است از وجود آن در خود آگاه نباشد زیرا به این نوع فکر و رفتارها به عنوان عمری طبیعی نگاه میکند و برای چالشهایی که با آنها روبروست، دیگران را سرزنش میکند.
عموماً، اختلال شخصیت در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ظاهر میشود، و میتواند انواع مختلفی داشته باشد. با گذشت زمان و ورود به دوران میانسالی، شدت برخی از این اختلالات کاهش مییابد.
اختلالات شخصیت بر اساس علائم و ویژگیهای مشابه به سه گروه تقسیم میشوند. بسیاری از افراد مبتلا به یک نوع اختلال شخصیت، علائم و ویژگیهای حداقل یک نوع دیگر از اختلال شخصیت را نیز نشان میدهند. بنابراین، تشخیص اختلال شخصیت در فرد باید بر اساس تجمعی از علائم و نشانهها انجام شود و نباید منتظر دیدن همه علائم یک اختلال در یک فرد باشیم.

دستهی اول (A)
در این دسته، ویژگیها و رفتارهایی مشاهده میشود که غیرعادی و عجیب هستند. اختلالات شخصیتی پارانوئید، اسکیزوئید و اسکیزوتایپی از این دسته به شمار میروند.
اختلال شخصیت پارانوئید:
– عدم اعتماد و شک مداوم نسبت به دیگران و اهدافشان
– باورهای غیرمنطقی در مورد نقشهها و توطئههایی که معتقدند دیگران دارند تا آنها را فریب دهند یا به آنها آسیب برسانند
– شک بیمورد در وفاداری و قابل اعتماد بودن دیگران
– تردید در اعتماد به دیگران به دلیل ترس متناسب از اینکه اطلاعات محرمانهای را در برابر شما به کار ببرند
– درک موقعیتهای غیرقابل تهدید به عنوان حملات شخصی
– واکنشهای خشونتآمیز یا متخاصم در مواجهه با رفتارهایی که به عقیده آنها توهین آمیز است
– میل به نگهداری کینه و عدم اطمینان بیمورد نسبت به وفاداری همسر یا شریک جنسی
نوع اختلال شخصیت اسکیزوئید:
– عدم تمایل به برقراری روابط اجتماعی و انزواپسندی؛ فرد ترجیح میدهد تنها باشد و با دیگران ارتباط محدودی برقرار نماید.
– محدودیت در بیان و اظهار احساسات؛ فرد نمیتواند احساسات خود را بهطور کامل بیان کند .
– عدم لذتبردن از بسیاری از فعالیتها؛ فرد نمیتواند از بسیاری از فعالیتها و تجارب لذت ببرد و احساس رضایت نمیکند.
– عدم شناخت سرنخهای اجتماعی عادی؛ فرد نمیتواند از رفتارها و نشانههای اجتماعی معمولی سر درآورد و درک کند.
– رفتار سرد یا بیتفاوت نسبت به دیگران؛ فرد ممکن است به ظاهر بیتفاوت یا سرد به نظر برسد و با دیگران ارتباطی احساسی نداشته باشد.
– کمتر یا عدم تمایل به برقراری رابطه جنسی؛ فرد اهمیت کمی به برقراری رابطه جنسی میدهد یا به آن به طرز متفاوت از دیگران نگرش دارد.
اختلال شخصیت اسکیزوتایپی:
– نوعی از پوشش، افکار، باورها، یا رفتارهایی که به طور غیرعادی و عجیب ظاهر میشوند.
– تجربه ادراک عجیب، مانند شنیدن صدایی که نام شما را فرا میخواند.
– بیطرفی عاطفی یا نقض واکنشهای عاطفی مناسب.
– اضطراب اجتماعی و دشواری در برقراری روابط صمیمی یا احساس راحتی در مواجهه با دوستان.
– واکنشهای بیتفاوت، نامناسب یا پر از شک و تردید نسبت به دیگران.
– باور به “تفکر جادویی”؛ فرد معتقد است که میتواند با افکار خود بر روی اشخاص و رویدادها تأثیر بگذارد.
– باور به اینکه برخی از وقایع تصادفی، پیامهای خاصی را برای خود فرد دارد.

دستهی دوم (B)
ویژگیهای این دسته شامل رفتارها و تفکرهایی است که به طور بیش از حد عاطفی و پیشبینیناپذیر ظاهر میشوند. اختلالات شخصیتی ضداجتماعی، مرزی، نمایشی و خودشیفته از این دسته به شمار میروند.
اختلال شخصیت ضداجتماعی:
– بیتوجهی به نیازها و احساسات دیگران.
– استمرار در دروغگویی، دزدی، استفاده از نام مستعار، و سرکار گذاشتن دیگران.
– مداومت در برخورد با قوانین و مشکلدار بودن با آنها.
– نادیده گرفتن حقوق دیگران.
– رفتار خشونتآمیز.
– بیتوجهی به امنیت خود و دیگران.
– رفتار بیفکر و بیمسئولیتی.
– عدم پشیمانی از رفتارها.
اختلال شخصیت مرزی:
– رفتارهای خطرناک و بیتوجه به عواقب آن، مانند روابط جنسی خطرناک، قمار، و افراط در مصرف مواد.
– تصویر ذهنی ناپایدار و نامطمئن از خود.
– روابط دشوار و ناپایدار.
– تغییرات مزاج، مخصوصاً در پاسخ به استرسهای میانفردی.
– رفتارهای خودآزاری یا خودکشی.
– ترس شدید از تنهایی یا رها شدن.
– احساس مداوم از بیاهمیتی.
– بروز خشم به شدت و با فواصل زمانی متناوب.
– پارانویا موقت به دلیل استرس.
اختلال شخصیت نمایشی:
– مداوم به دنبال جلب توجه است.
– نشان دادن رفتارهای نمایشی، عاطفی یا جنسی برای جلب توجه.
– اظهارات قوی اما بی معنی ، با اینکه پشت آنها حقایق واقعی وجود ندارد.
– به راحتی تحت تأثیر دیگران قرار میگیرد.
– احساسات سطحی و متغیر.
– نگرانی زیاد دربارهٔ ظاهر.
– ادعای رابطه صمیمانه با دیگران، درحالی که واقعیت اینطور نیست.
اختلال شخصیت خودشیفته:
– باور به اهمیت و منحصربهفرد بودن نسبت به دیگران.
– فانتزیپردازی در مورد قدرت، موفقیت و جذابیت.
– ناتوانی در توجه به نیازها و احساسات دیگران.
– اغراق در استعدادها و دستاوردهای خود.
– انتظار غیرمنطقی از دریافت لطف و توجه، و اغلب سوءاستفاده از دیگران.
– حسادت یا اعتقاد به حسادت دیگران به خود.

دسته سوم (C)
این دسته شامل رفتار و تفکراتی است که به طور مضطربانه و نگرانکننده ظاهر میشوند. اختلالات شخصیتی اجتنابی، وابسته، و وسواسی از این دسته به شمار میروند.
اختلال شخصیت اجتنابی:
– حساسیت بسیار زیاد نسبت به انتقاد یا رد شدن.
– احساس کمبود، عدم جذابیت یا عدم اهمیت.
– اجتناب از فعالیتهایی که نیاز به برقراری روابط دارند.
– منزوی بودن و اجتناب از موقعیتهای اجتماعی، فعالیتهای جدید یا دیدار با غریبهها.
– خجالت زیاد در مواقع اجتماعی و روابط شخصی.
– ترس از رد شدن، شرمساری یا مسخره شدن.
اختلال شخصیت وابسته:
– وابستگی شدید به دیگران و احساس نیاز به مراقبت شدید.
– رفتار مطیع یا وابسته به دیگران.
– ترس از مراقبت از خود یا دفاع در مواقع تنهایی.
– کمبود اعتماد به نفس و نیاز به راهنمایی و تأیید دیگران.
– دشواری در مخالفت با دیگران و ترس از عدم تأیید.
– تحمل برخورد غیرمحترمانه و خشونتآمیز حتی در صورت وجود گزینه دیگر.
– نیاز مبرم به شروع روابط جدید پس از پایان یک رابطه صمیمی.
اختلال شخصیت وسواسی:
– مشغولیت شدید به جزئیات، نظم و ترتیب.
– کمالگرایی شدید و اضطراب در صورت عدم رسیدن به استانداردهای مطلوب.
– تمایل به کنترل افراد، موقعیتها و شرایط و عدم اعتماد به سپردن امور به دیگران.
– نادیده گرفتن لذتها و دوستان به دلیل تعهد زیاد به کار یا پروژهها.
– عدم توانایی در دور انداختن اشیاء شکسته و خراب.
– سرسخت و عدم انعطاف در مواجهه با اخلاق و ارزشها.
– کنترل شدید نسبت به بودجه و پرداختهای مالی.
اختلال شخصیت وسواسی با اختلال وسواسی فکری-عملی کاملاً یکسان نیست و اختلال شخصیتی دارای ویژگیهای منحصربهفرد خود است.

علت اختلال شخصیت چیست؟
شخصیت به مجموعهای از افکار، احساسات و رفتارها گفته میشود که شما را از دیگران متمایز میکند. این، به مجموعه ای از دیدگاهها، درکها و تصورات شما از دنیای بیرون و خودتان اشاره دارد. شخصیت از دوران کودکی و تعامل با عواملی همچون ژنتیک و محیط اطراف شکل میگیرد.
ژن:
برخی از ویژگیهای شخصیتی از طریق والدین و ژنتیک به شما انتقال مییابد. این ویژگیها گاهاً به عنوان سرشت شخصیتی شما شناخته میشوند.
محیط:
محیطی که در آن بزرگ میشوید، رویدادهایی که تجربه میکنید و ارتباط با اعضای خانواده و دیگران همگی در تشکیل شخصیت شما نقش دارند.
اختلالات شخصیت تحت تأثیر مجموعهای از عوامل ژنتیکی و محیطی رخ میدهند. این عوامل ممکن است باعث ایجاد آسیبپذیری در برابر اختلالات شخصیتی شما شود و میتوانند وضعیت زندگی شما را تحت تأثیر قرار دهند.
عوامل خطرناکی همچون سابقه اختلالات شخصیت یا بیماریهای روانی در خانواده، زندگی خانوادگی ناپایدار و خشونتآمیز در کودکی، تشخیص اختلالات سلوک در کودکان، تغییرات شیمیایی و ساختار مغز و ممکن است باعث بروز یا تشدید اختلالات شخصیتی شود.
اختلالات شخصیت میتوانند به طور قابل توجهی زندگی شخص را تحت تأثیر قرار دهند، از جمله ایجاد مشکلات در روابط اجتماعی، مشکلات در محیط کار و تحصیلی، و منجر به انزوا و مصرف مواد مخدر و الکل شود.
برای تشخیص اختلالات شخصیت، از روشهای مختلفی مانند معاینات فیزیکی و روانشناختی استفاده میشود. همچنین معیارهای تشخیصی خاصی برای این امر وجود دارد که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شدهاند.

معیار تشخیص اختلالات شخصیت
هر اختلال شخصیت دارای معیارهای خاصی برای تشخیص است. با این حال، طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، معمولاً تشخیص اختلالات شخصیت به معنای انحراف بلندمدت از توقعات فرهنگی است که همراه با ناتوانی یا اختلال در دست کم دو زمینه زیر است:
درک یا تفسیر از خود، دیگران و رویدادها
میزان مناسبی که واکنشهای عاطفی شما نسبت به موقعیتها دارند
عملکرد شما در برقراری ارتباط با دیگران و در روابط
کنترل یا عدم کنترل بر تکانهها
گاهی اوقات، تشخیص اختلال شخصیت به دلیل شباهت علائم به یکدیگر دشوار است و ممکن است بیش از یک نوع اختلال در فرد وجود داشته باشد. وجود اختلالات دیگر مانند افسردگی، اضطراب یا سوءمصرف مواد باعث میشود تا فرایند تشخیص سختتر شود. اما صرف زمان و تلاش برای رسیدن به تشخیص صحیح ارزشمند است تا بتوان به روشهای درمانی مناسب دست یافت.
درمان اختلال شخصیت
روشهای درمانی برای اختلالات شخصیت بستگی به نوع، شدت، و وضعیت زندگی فرد دارد. معمولاً، درمان گروهی مورد نیاز است تا تمامی نیازهای روانپزشکی، پزشکی، و اجتماعی فرد پوشش داده شود. با توجه به طولانی بودن اختلالات شخصیت، درمان ممکن است به مدت ماهها یا حتی سالها طول بکشد.
تیم درمان ممکن است شامل افراد زیر باشد:
– پزشک عمومی
– روانپزشک
– روانشناس یا مشاور
– پرستار روانپزشک
– داروساز
– مددکار اجتماعی

اگر علائم شما ملایم است و قابل کنترل باشد، مشاوره از روانپزشک یا روانشناس ممکن است کافی باشد. تلاش کنید تا تخصصی که در درمان اختلال شخصیت تجربه دارد را پیدا کنید.
رواندرمانی، به عنوان روش اصلی درمانی برای اختلالات شخصیت شناخته میشود. این نوع درمان به شما کمک میکند با وضعیت خود آشنا شوید و از احساسات، افکار، و رفتارهای خود صحبت کنید. همچنین، میآموزید که با استرسها کنار بیایید و اختلال خود را کنترل کنید.
رواندرمانی میتواند به صورت جلسات فردی، گروهی، یا حتی با حضور اعضای خانواده و دوستان برگزار شود. نوع رواندرمانی مناسب برای شما، توسط متخصص تعیین میشود.
همچنین، میتوانید مهارتهای اجتماعی خود را تقویت کنید. از این مهارتها برای یادگیری راههای سالم کنترل علائم و کاهش رفتارهایی که در روابط و عملکردتان اختلال ایجاد میکند، استفاده کنید.
اعضای خانواده نیز میتوانند از طریق مشارکت در جلسات خانوادهدرمانی، آموزشهای لازم را برای حمایت از عضوی از خانواده که دچار اختلال شخصیت است، دریافت کنند.
استفاده از داروها به طور معمول برای درمان اختلالات شخصیت توصیه نمیشود، اما برخی از داروهای روانپزشکی میتوانند در کنترل علائم برخی از این اختلالات مفید باشند.
در موارد شدید، بستری شدن در بیمارستان ممکن است لازم باشد. بعد از بهبودی، پیشنهاد میشود تا برنامههای مطب یا بستری را ادامه دهید.
علاوه بر روشهای درمانی، روشهای سبک زندگی و مراقبت از خود نیز میتوانند در بهبود وضعیت شما موثر باشند.